Język prawniczy nie jest zbyt subtelny. Słowa takie jak “powód”, “pozwany”, “roszczenie”, “oskarżyciel”, “żądanie” – same w sobie brzmią groźnie. Podobnie jest z “władzą rodzicielską”, którą rodzice sprawują nad swoim małoletnim dzieckiem. Nazwa tej instytucji mocno akcentuje elementy władczości. W środowisku pojawiają się głosy, że istnieje potrzeba zmiany terminologii kodeksowej w tym zakresie. Potrzeba ta uzasadniana jest koniecznością pełniejszego wyeksponowania podmiotowości dziecka w relacjach z rodzicami. Pojawiają się koncepcje, aby pojęcie władzy rodzicielskiej zastąpić pojęciem “pieczy rodzicielskiej”, “odpowiedzialności rodzicielskiej”, co pozwoliłoby przesunąć akcenty z uprawnień rodziców na ich obowiązki, na istotę władzy rodzicielskiej. Przypomnę, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy pochodzi z 1964 roku, a zatem powstawał w innych realiach społecznych. Tyle tytułem wstępu, przejdźmy do meritum, a więc do tego, czym jest pozbawienie władzy rodzicielskiej.
Władza rodzicielska – krótkie przypomnienie
O władzy rodzicielskiej pisałam już niejednokrotnie na moim blogu (https://adwokat-ruszkiewicz.pl/co-to-jest-wladza-rodzicielska/). Tytułem przypomnienia wskażę, że władza rodzicielska to całokształt praw i obowiązków, jakie rodzice posiadają względem swoich małoletnich dzieci. Składa się na nią: piecza nad osobą dziecka, reprezentacja dziecka oraz zarząd jego majątkiem. Władzę rodzicielską “wyjściowo” posiadają oboje rodzice. Również w sytuacji rozwodu czy rozstania można wykonywać ją wspólnie. Naczelną zasadą, jaką będzie kierował się sąd jest zawsze zasada dobra dziecka. Władza rodzicielska może również zostać ograniczona do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka. W przypadku przemijającej przeszkody, sąd może zawiesić wykonywanie władzy rodzicielskiej, do czasu ustania tejże przeszkody. Najdalej idącą ingerencją sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej jest pozbawienie władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem jednego lub obojga rodziców.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
W tym miejscu z pewnością czytelnik zadaje sobie pytanie, kiedy sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej? Spieszę z odpowiedzią. Przepisy wskazują na 3 przesłanki: trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, nadużycie władzy rodzicielskiej, rażące zaniedbanie obowiązków rodziców względem dziecka. Jeśli ustanie przyczyna, z której sąd pozbawił rodzica władzy rodzicielskiej, może ona zostać przywrócona. Co ważne: pozbawienie władzy rodzicielskiej moż zostać orzeczone wobec każdego z rodziców, jak również wobec jednego z nich. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie traci prawa do kontaktu z dzieckiem. Nie jest też zwolniony z obowiązku uiszczania na rzecz dziecka alimentów. Jaki jest skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej? Brak prawa do uczestnictwa w wychowaniu dziecka, decydowania o nim, występowania w jego imieniu oraz zarządu jego majątkiem.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej w przypadku trwałej przeszkody
Omówmy pierwszą przesłankę pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej. Jest to trwała przeszkoda w jej wykonywaniu. Jak sama nazwa wskazuje- nie chodzi o przeszkodę przemijającą, bo ta byłaby przesłanką do zawieszenia władzy rodzicielskiej. Przeszkoda trwała to taka, która będzie trwała przez czas, którego nie da się ustalić, ale także – przez znany z góry, dłuższy okres. Przykładem takiej przeszkody może być odbywanie długotrwałej kary pozbawienia wolności lub wyjazd na stałe poza granice kraju. Również dlugotrwała choroba, która uniemożliwia wykonywanie władzy rodzicielskiej, może zostać zakwalifikowana jako trwała przeszkoda. Wśród przykładów wymienia się też zaginięcie rodzica. Zasadność tej przesłanki zdaje się być oczywista. Jej zaistnienie uniemożliwia bowiem sprawowanie pieczy nad dzieckiem i wykonywania wszelkich praw i obowiązków, które wynikają z władzy rodzicielskiej.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej jako przesłanka jej pozbawienia
Przesłanka ta, podobnie jak kolejna, o której napiszę poniżej, jest przejawem zawinionego naruszania obowiązków rodzicielskich. Nadużycie władzy to przekraczanie przez rodziców uprawnień do innych celów niż te, które obejmuje treść władzy rodzicielskiej. Zachowanie takie może dotyczyć zarówno sprawowania pieczy nad dzieckiem, jak i sfery jego praw i interesów majątkowych. Chodzi o takie zachowania, które destrukcyjnie wpływają na proces rozwoju psychicznego i wychowania dziecka. Wśród przykładów nadużyć możemy wymienić m.in. stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej względem dziecka, w szczególności: nadmierne karcenie (zwłaszcza cielesne), wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych (w tym nakłanianie go do uprawiania prostytucji), zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy w domu lub do pracy zarobkowej. Będzie to też wychowywanie dziecka do przestępczego procederu. Nadużyciem władzy rodzicielskiej będzie też doprowadzanie (przez brak dłabości) do nagannego zachowania w szkole, złych wyników w nauce. Nie jest to oczywiście katalog zamknięty. Każdy przypadek sąd rozpozna indywidualnie.
